Lewica czy prawica? Doktryny polityczne w skrócie.

Przez ostatnie parę wieków powstało bardzo wiele ideologii społecznych, politycznych i ekonomicznych, które w mniejszy, bądź większy sposób oddziałują na nasze życie codzienne. Łatwo się pogubić w tym wszystkim, nie tylko ze względu na ich ilość, ale także na różnice występujące między nimi, które niekiedy są bardzo subtelne. Dodatkowy problem może stanowić brak edukacji społeczeństwa w tym zakresie, co powoduje, że nie zawsze wyborca jest świadomy na jaką ideologię, albo jaką jej kombinację oddaje głos. Rozpoczynając cykl artykułów na temat doktryn polityczno-ekonomicznych postaram się w prosty i przystępny sposób ułatwić ich identyfikację.

Tradycyjny podział ideologiczny na lewicę i prawicę okazuje się dziś być niewystarczający. W czasie rewolucji francuskiej podczas Zgromadzenia Narodowego przedstawiciele szlachty, arystokracji i duchowieństwa zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych, w tym ograniczenia, czy nawet eliminacji roli religii w życiu społecznym oraz wprowadzenia ustroju republikańskiego. Natomiast, prawica będąc wstrzemięźliwa w reformach społeczno-gospodarczych i politycznych, chciała utrzymać szacunek dla tradycji i istniejącej hierarchii. Takie ujęcie lewicy i prawicy w dzisiejszym świecie trzeba uznać za nieaktualne.

Dziś często posługujemy się tzw. podziałem dwuosiowym, który wprowadza większe możliwości niż podział na monarchistów i rewolucjonistów. Przyjęło się, że ideologie i nurty polityczno-ekonomiczne dzieli oś gospodarcza (socjalizm vs. kapitalizm) i światopoglądowa (wolność vs. autorytarym). Oś poglądów gospodarczych z jednej strony reprezentuje głęboko kontrolowaną redystrybucję dóbr i usług z własności państwowej (socjalizm), a z drugiej przeciwnie – gospodarkę wolnorynkową opartą tylko na własności prywatnej (kapitalizm).  Linia alternatywnie może definiować stopień ingerencji państwa w gospodarkę na zasadzie „etatyzm <-> wolny rynek”. Oś światopoglądowa odwzorowuje reguły życia i ładu społecznego, w których na jednym jej końcu króluje kolektywizm (autorytet/totalitaryzm), a na drugim indywidualizm (wolność/anarchia), zatem określa również poglądy społeczne na linii „konserwatyzm <-> liberalizm społeczny”. Taki podział wyróżnia cztery główne nurty ideologiczne, które „roboczo” na potrzeby artykułu określam następująco:

CIVIS-LIBER-KOMPAS-POLITYCZNY

Ideologie socjalistyczne

Doktryny promują rozwiązania komunalne zarówno dla procesów społecznych, jak i gospodarczych. Rolą państwa jest regulacja gospodarki i zmniejszanie nierówności społecznej.  W dużej części różne odłamy ideologii socjalistycznych zakładają możliwość występowania gospodarki mieszanej, czyli połączenia wolnego rynku i gospodarki państwowej, oraz państwo opiekuńcze (welfare). Zachęca się społeczeństwo do rozwiązań wspólnotowych (komunalnych), stosuje się gospodarczą redystrybucję oraz rozpowszechnianie wspólnych wartości w całym społeczeństwie przy pomocy demokracji i państwa. Fundamentami zasadami doktryn socjalistycznych jest częściowe lub całkowite odrzucenie kapitalizmu oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.

Popularne ideologie socjalistyczne: socjalizm, socjaldemokracja, komunizm, narodowy socjalizm

Ideologie konserwatywne

Różne odłamy konserwatyzmu będą dążyć do zachowania tradycyjnego porządku społecznego i gospodarczego oraz do utrzymania suwerenności państwa. Zwolennicy tych doktryn zwykle regulują procesy imigracyjne, pielęgnują wartości tradycyjne i postulują za posiadaniem silnej armii. Zadaniem rządu jest kontrola bezpieczeństwa i zarządzanie kulturą narodową. W kwestiach zaangażowania państwa w gospodarkę często pozostają sceptyczni.  Fundamentami nurtów konserwatywnych są hasła obrony porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna.

Popularne ideologie konserwatywne: konserwatyzm, neokonserwatyzm, tradycjonalizm, fundamentalizm

Ideologie socjalliberalne

Nurty ideologiczne zakładają utrzymanie indywidualnej wolności jednostki oraz zapewnienia programów społecznych dla osób potrzebujących. Realizacja założeń następuje poprzez redystrybucję, opodatkowanie i częściowy interwencjonizm. Celem doktryn jest odnalezienie równowagi między wolnością jednostki a sprawiedliwością społeczną, tak aby zapewnić minimum socjalne i wolność od biedy. W filozofii socjalliberalnej odnajdziemy hasła promujące multikulturalizm, świeckie państwo oraz współpracę międzynarodową. Zwolennicy nie zakładają angażowania się państwa w sprawy społeczne, niemniej jednak propagują czynny udział rządu w zwalczaniu dyskryminacji oraz zapewnienia równego traktowania.

Popularne ideologie socjalliberalne: socjalizm demokratyczny, syndykalizm, anarchokomunizm

Ideologie libertariańskie

Główne idee opierają się na utrzymaniu wolności jako podstawowego dobra politycznego we wszystkich aspektach. Zwolennicy uważają się za zagorzałych obrońców wolności osobistej i gospodarczej. Szeroko ujęci libertarianie postulują za własnością prywatną i wolnym rynkiem. Rola państwa w założeniach odgrywa dużo mniejszą rolę niż w pozostałych ideologiach, ponieważ te funkcje regulowane są autonomicznie przez wolny rynek (społeczny porządek rynkowy). Wśród różnych odłamów odnajdziemy nurty zakładające całkowitą eliminację systemu politycznego, takie jak anarchia oraz te, które definiują rolę jako niezbędne minimum (państwo nocnego stróża). Fundamentami ideologii libertariańskich są: wolność osobista, indywidualizm, wolny rynek.

Popularne ideologie libertariańskie: libertarianizm, minarchizm, anarchokapitalizm

Powyższe cztery grupy doktryn polityczno-ekonomicznych zdecydowanie nie wyczerpują tematu i każda z nich wymaga głębszej analizy. Sprawę utrudnia fakt, że nurty mogą się częściowo przenikać tworząc nowe kombinacje, przez co niekiedy bardzo trudno jest wyznaczyć granicę, która jasno określi przynależność do danego zespołu ideologii. W ten sposób partie polityczne tworzą ugrupowania zrzeszające szerszy elektorat, co potencjalnie zapewnia lepszy wynik wyborczy. Jednocześnie takie rozwiązania powodują problemy wewnętrzne, a niekiedy nawet kompletny brak spójności programowej. W rezultacie duża część zrzeszeń staje się frakcjami „centrowymi” z naciskiem na „lewą”, bądź „prawą” stronę dając duże pole elastyczności politycznej. Z tego powodu nawet podstawowa znajomość doktryn polityczno-ekonomicznych ułatwia nam przekaz informacji, weryfikację głoszonego programu wyborczego i ideologii.  Grafika poniżej przedstawia bardziej szczegółową propozycję prezentacji wybranych doktryn, których część omówię w kolejnych artykułach. Mimo wszystko należy pamiętać, że „nic nie jest tak trwałe jak tymczasowa polityka rządu” (Milton Friedman), dlatego tez pozostańmy świadomi i wyczuleni na to, co się dzieje wokół nas.

CIVIS-LIBER-KOMPAS-POLITYCZNY-PODZIAŁ

 

Krzysztof Lipczyk